انواع بازارهای مالی در ایران

اﻧﻮاﻉ تقسیم بندی های ﺑﺎﺯاﺭﻫﺎی ﻣﺎلی

در این نوشتار با انواع بازار هدف بر اساس اهمیت و تعاریف ساده آن که بیشترین کاربرد انواع بازارهای مالی در ایران در معاملات روزانه را دارند آشنا می‌شوید.

ﺑﺎﺯاﺭ ﭘﻮﻝ : ﺑﺎﺯاﺭﻱ ﺑﺎ ﺳﺮﺭﺳﻴﺪ ﻛﻤﺘﺮاﺯ ﻳﻜﺴﺎﻝ
ﺑﺎﺯاﺭ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ : ﺑﺎﺯاﺭﻱ ﺑﺎ ﺳﺮﺭﺳﻴﺪ ﺑﻴﺶاز ﻳﻜﺴﺎﻝ
ﺑﺎﺯاﺭ ﺑﺪﻫﻲ : ﺑﺎﺯاﺭﻱ ﻛﻪ ﺩﺭﺁﻥ ﺩاﺭﻧﺪﮔﺎﻥ اﻭﺭاﻕ اﺩﻋﺎﻱ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﺷﺮﻛﺖ ﺭا ﻧﺪاﺭﻧﺪ
ﺑﺎﺯاﺭ ﺳﻬﺎﻡ : ﺑﺎﺯاﺭﻱ ﻛﻪ ﺩﺭﺁﻥ ﺩاﺭﻧﺪﮔﺎﻥ اﻭﺭاﻕ اﺩﻋﺎﻱ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﺷﺮﻛﺖ ﺭا ﺩاﺭﻧﺪ
ﺑﺎﺯاﺭ اﻭﻟﻴﻪ : اﻧﺘﺸﺎﺭ اﻭﺭاﻕ ﺑﺮاﻱ اﻭﻟﻴﻦ ﺑﺎﺭ ﺩﺭ اﻳﻦ ﺑﺎﺯاﺭ اﺳﺖ
ﺑﺎﺯاﺭ ثانویه : ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺩﻭﻡ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ اﻭﺭاﻕ ﺩﺭ اﻳﻦ ﺑﺎﺯاﺭ اﺳﺖ
ﺑﺎﺯاﺭ ﻧﻘﺪ : ﻣﺒﺎﺩﻟﻪ ﺩاﺭاﻳﻲ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺮاﻱ ﻭاﮔﺬاﺭﻱ ﻓﻮﺭﻱ
ﺑﺎﺯاﺭ ﺁﺗﻲ(ﺑﺎﺯاﺭ اﻭاﺭاﻕ ﻣﺸﺘﻘﻪ) : ﻣﺒﺎﺩﻟﻪ ﺩاﺭاﻳﻲ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺮاﻱ ﻭاﮔﺬاﺭﻱ ﺩﺭ ﺁﻳﻨﺪﻩ
ﺑﺎﺯاﺭ ﺣﺮاﺝ : ﻣﻌﺎﻣﻼﺕ ﺁن ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮﺣﺮاﺝ و ﺗﻮﺳﻄ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﮔﺮاﻥ اﺳﺖ
ﺑﺎﺯاﺭ ﭼﺎﻧﻪ ﺯﻧﻲ(OTC) : ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ اﻭﺭاﻕ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪﻩ ﺩﺭ ﺑﻮﺭﺱ
ﺑﺎﺯاﺭ ﺳﻮﻡ : ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ اﻭﺭاﻕ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺩﺭ ﺑﻮﺭﺱ ﺩﺭ ﺑﺎﺯاﺭ OTC
ﺑﺎﺯاﺭ ﭼﻬﺎﺭﻡ : ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ اﻭﺭاﻕ ﺑﺪﻭﻥ ﻭاﺳﻂﻪ ﺩﺭ اﻳﻦ ﺑﺎﺯاﺭ

انواع بازارهای مالی و کارکرد آنها

بازارهای مالی شامل انواع گوناگونی می‌شود که برخی از مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از بازار پول، بازار سرمایه، بازار بدهی، بازار سهام، بازار رهنی، بازار ارز خارجی و بازار اوراق بهادار مشتقه.

به گزارش ایبِنا، بازارهای مالی مهم ترین جزء نظام مالی بوده و منظور از آنها ساختارهایی است که منابع مالی از طریق آنها به گردش در می ‌آیند. ذی نفعان در بازارهای مالی عمدتا به مبادله ابزارها و اوراق مالی با هزینه مبادلاتی بسیار کم و در قیمت‌ هایی که بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود، می ‌پردازند.

وجود بازارهای مالی پویا با عمق مناسب، منافع گوناگونی برای نظام اقتصادی و مالی هر کشوری ایجاد می‌ کند. برخی از مهم ترین شامل: «تجهیز منابع خرد و تخصیص آنها به سرمایه ‌گذاران، کمک به کشف قیمت منابع به صورت غیر دستوری بر اساس ریسک، بازده و سررسید اوراق و ابزارها، تقویت قابل توجه نقدشوندگی در نظام مالی، ایجاد ارتباط معقول و مشخص بین ریسک و بازده، هدایت نقدینگی به مسیر صحیح و جلوگیری از رشد بازارهای ناسالم رقیب، بهبود شفافیت در فعالیت ‌های اقتصادی، کمک به اعمال سیاست ‌های مالی توسط دولت و کمک به اعمال سیاست‌ های پولی توسط بانک مرکزی» است.

در اقتصادهای جدید، بازارهای مالی شامل انواع گوناگونی می‌شود که برخی از مهم ترین آنها عبارت ‌اند از: بازار پول، بازار سرمایه، بازار بدهی، بازار سهام، بازار رهنی، بازار ارز خارجی و بازار اوراق بهادار مشتقه.

الف- بازار پول

بازار پول، یکی از مهمترین انواع بازارهای مالی بوده و بر اساس تعریف، بازاری کوتاه ‌مدت جهت انتشار و مبادله دارایی ‌های مالی با سر رسید کمتر از یک سال است.

در این بازار انواع گوناگونی از اوراق با سررسید کوتاه‌ مدت و با نقدینگی بالا مبادله می‌ شوند. از جمله: اسناد خزانه دولتی، توافق ‌های بازخرید، توافق ‌های بازخرید معکوس، پذیره ‌های بانکی، گواهی‌ های سپرده و اوراق تجاری.

بازار پول، بازاری کوتاه ‌مدت بوده و هدف از آن تامین مالی نیازهای کوتاه‌ مدت است. دلیل اهمیت این مسئله آن است که اشخاص حقیقی، شرکت‌ها، دولت و سایر ذینفعان نظام مالی، دریافتی ‌های نقدی انواع بازارهای مالی در ایران که دارند الزاما با پرداختی ‌ها و نیازهایشان به نقدینگی برابر و همزمان نیست؛ لذا باید همواره حجم زیادی از منابع را به صورت نقد نزد خود نگه دارند و فرصت کسب سود از این منابع را از دست بدهند.

اما وجود بازار پول، به حل این مشکل کمک می ‌کند. به این معنی که ذینفعان به جای آنکه منابع خود را به صورت نقد نگه داشته و فرصت ‌های درآمد زایی با این منابع را از دست بدهند، می ‌توانند این منابع را در بازار پول سرمایه‌ گذاری کنند.

به عبارت دیگر، با خرید اوراق و ابزارهای بازار پول، علاوه بر اینکه به سود اوراق و ابزارها دست می‌ یابند، این امکان را دارند تا در مواردی که با کسری نقدینگی مواجه می‌ شوند، با صرف حداقل هزینه و زمان، اوراق و ابزارهای خود را نقد کنند.

ب- بازار سرمایه

بازار سرمایه بازاری است در آن اوراق بدهی با سررسیدهای مختلف و سهام صنایع گوناگون مبادله می ‌شود. مهم ترین عرضه ‌کنندگان اوراق و انواع بازارهای مالی در ایران ابزارها (تقاضاکنندگان منابع) در بازار سرمایه، دولت و شرکت ‌ها هستند. در مقابل، خانوارها و اشخاص حقیقی، مهم ترین تقاضاکنندگان اوراق و ابزارها (عرضه ‌کنندگان منابع) را تشکیل می‌ دهند.

مهم ترین ویژگی بازار سرمایه، شفافیت آن و گوناگونی ابزارهایی است که در آن مورد مبادله قرار می‌ گیرد.

لازم به ذکر است که هر چند بانک‌ نهاد بازار پول به حساب می ‌آید، اما می ‌تواند در توسعه ابزارهای بازار سرمایه نقش داشته باشد. به عنوان مثال، یک بانک تجاری می ‌تواند به عنوان رکن ضامن، در فرآیند انتشار یک نوع اوراق قرضه شرکتی بلند مدت در بازار سرمایه ایفای نقش کرده و از این مسیر به توسعه بازار سرمایه کمک کند.

پ- بازار بدهی

بازار بدهی بازاری است که در آن انواع اوراق مبتنی بر بدهی (مانند اسناد خزانه دولتی، اوراق قرضه دولتی و غیره) مبادله می‌ شوند.

در بازار بدهی ذی نفعان می ‌توانند دیون جدید را در بازار اولیه خرید و فروش کنند و یا اینکه در بازار ثانویه اوراق مبتنی بر بدهی وارد شده و به خرید و فروش دیون گذشته بپردازند. در بازار بدهی انواعی از اوراق بدهی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلند مدت مبادله می‌ شود که می ‌تواند مرتبط با دولت، شرکت ‌ها، بانک ‌ها، شهرداری ‌ها و غیره باشد

انواع بازارهای مالی و کارکرد انواع بازارهای مالی در ایران آنها

زهره صفری کارشناس بازار سرمایه بازارهای مالی بازارهایی هستند که در آنها دارایی‌های مالی مبادله می‌شوند. دارایی‌های مالی دارایی‌هایی مانند سهام و اوراق قرضه هستند که ارزش آنها به ارزش تولیدات و خدمات ارائه شده توسط شرکت‌های منتشر‌کننده آنها وابسته است.

بازار مالی (Financial market) مهم‌ترین جزو نظام مالی است. بازارهای مالی ساختارهایی است که منابع مالی از طریق آنها به گردش درمی‌‌آیند. با تقسیم کل سیستم اقتصاد یک کشور به دو بخش واقعی و مالی، بخش مالی را می‌توان به‌عنوان زیرمجموعه‌ای از نظام اقتصادی تعریف کرد که در آن وجوه، اعتبارات و سرمایه در چارچوب قوانین و مقررات مشخص از طرف پس‌انداز‌کنندگان و صاحبان پول و سرمایه به طرف متقاضیان، جریان می‌‌یابد.

تفاوت دارایی‌‌های مالی با دارایی‌های واقعی در این است که دارایی‌‌های واقعی ماهیت فیزیکی دارند مانند اتومبیل، املاک و مستغلات و وسایل منزل اما دارایی‌‌های مالی این ‌گونه نیستند و اساسا برخی از آنها ماهیت فیزیکی خارجی نیز ندارند و در نهایت در قالب یک اوراق بهادار خلاصه می‌‌شوند.

در دنیا مدل‌های مختلفی برای سرمایه‌گذاری وجود دارد؛ خرید دارایی‌‌های فیزیکی نظیر طلا، سکه، ارز و. یکی از راه‌های سرمایه‌گذاری است. مسیر دیگر اما می‌تواند خرید دارایی‌‌های مالی باشد. مزیت خرید دارایی‌‌های مالی نسبت به خرید دارایی‌‌های واقعی از دیدگاه اقتصادی این است که اولا دارایی واقعی کالای مصرفی است نه وسیله پس‌انداز و سرمایه‌گذاری. دوم اینکه خرید دارایی‌‌های واقعی و بلااستفاده نگه داشتن آنها به امید گران‌تر شدن در آینده به معنای بلااستفاده نگه‌داشتن منابع کشور است و ارزش افزوده‌ ای ایجاد نمی‌کند، مگر آنکه از آن استفاده شود. مثل اینکه شخصی اتومبیل یا خانه‌ای بخرد و آن را اجاره دهد. چند نوع از دارایی ‌های مالی عبارتند از: سپرده‌های سرمایه‌گذاری در بانک‌ها، طرح‌های بازنشستگی که توسط صندوق‌‌های بازنشستگی ارائه می‌شود، انواع بیمه‌نامه‌های شرکت‌های بیمه و در نهایت اوراق بهادار قابل دادوستد در بورس اوراق بهادار که توسط کارگزاران خرید و فروش می‌شود.